تکامل نوار ناوبری اندروید، از ۲۰۰۸ تا به امروز

زمانی بود که دکمه‌های گوشی‌های هوشمند، کاربردی فراتر از تنظیم صدا داشتند. شاید امروز این موضوع به تاریخ پیوسته باشد، اما کار با یک گوشی اندرویدی در گذشته تجربه‌ای کاملاً متفاوت بود. این گذار از فشردن دکمه‌های فیزیکی به حرکات لمسی روان، مسیری طولانی بوده است که در ادامه نگاهی به سیر تحول آن می‌اندازیم.

انبوه دکمه‌های فیزیکی

این ماجرا به سال ۲۰۰۸ بازمی‌گردد، یعنی زمانی که اولین گوشی‌های اندرویدی روانه بازار شدند. آن دستگاه‌ها مملو از دکمه‌های فیزیکی بودند. معمولاً دکمه‌های خانه، منو، بازگشت و حتی یک دکمه‌ی اختصاصی جستجو وجود داشت. و اگر کاربر خوش‌شانسی بودید، شاید لذت کار با ترک‌بال را نیز به خاطر داشته باشید. البته همه‌ی این‌ها فیزیکی نبودند، اما بسیاری از آن‌ها این‌گونه بودند و با هر بار فشردن، آن حس و صدای کلیک لذت‌بخش را به کاربر منتقل می‌کردند.

اولین گوشی اندرویدی، یعنی T-Mobile G1، دکمه‌های به‌خصوص منحصربه‌فردی داشت. این دستگاه نه‌تنها دارای دکمه‌های فیزیکی خانه، بازگشت، منو و یک ترک‌بال بود، بلکه دکمه‌های فیزیکی پذیرش و رد تماس نیز داشت. چندین دستگاه اندرویدی دیگر مانند HTC Eris نیز این دکمه‌ها را داشتند، اما عمر چندانی نکردند.

ورود سریع دکمه‌های خازنی

با بلوغ اندروید، دکمه‌های فیزیکی به‌سرعت جای خود را به همتاهای لمسی و خازنی خود دادند. اگرچه برخی گوشی‌های اولیه به‌صورت آزمایشی از آن‌ها استفاده کردند، اما طولی نکشید که این نوع دکمه‌ها بر بازار مسلط شدند. دکمه‌ی خانه یکی از آخرین بازماندگان بود و مدت‌ها پس از آنکه همراهانش خازنی شدند، همچنان به‌صورت فیزیکی و کلیکی باقی ماند.

موتورولا DROID اصلی، که شاید اولین گوشی اندرویدی واقعاً پرطرفدار بود، چهار دکمه‌ی خازنی در جلوی خود داشت: بازگشت، منو، خانه و جستجو. در نسل بعدی، موتورولا ترتیب آن‌ها را به منو، خانه، بازگشت و جستجو تغییر داد.

پایان کار دکمه منو

دکمه‌های موجود در نوار ناوبری نیز مانند هر چیز دیگری در گوشی‌ها تکامل یافتند. دکمه جستجو هرگز در تمام دستگاه‌های اندرویدی وجود نداشت، اما حدوداً تا سال ۲۰۱۳ به‌طور کامل حذف شد. حذف دکمه منو نیز تقریباً در همان زمان اتفاق افتاد، اما رویداد بسیار مهم‌تری بود، چرا که این دکمه سال‌ها یکی از ارکان اصلی ناوبری در اپلیکیشن‌ها محسوب می‌شد.

حقیقت این بود که منوهای مخفی که تنها در صورتی قابل دسترسی بودند که کاربر بداند چه زمانی باید دکمه‌ای را فشار دهد، هرگز طراحی خوبی به شمار نمی‌رفتند. حذف این دکمه، اگرچه برای بسیاری از کاربران دوره‌ای از سازگاری را به همراه داشت، اما در نهایت به طراحی رابط کاربری یکپارچه‌تر منجر شد و اتفاق مثبتی بود. منوی سه‌نقطه و آیکون همبرگری امروزی بسیار در دسترس‌تر هستند.

فرا رسیدن دوران حسگرهای اثر انگشت

هم‌زمان با ساده‌سازی نوار ناوبری و کاهش دکمه‌های آن به سه عدد، دوران حسگرهای اثر انگشت آغاز شد. دکمه‌ی «خانه» که همواره در مرکز توجه قرار داشت، ناگهان کاربردی نوین یافت. در برخی مدل‌ها، این دکمه همچنان ماهیت فیزیکی خود را با یک حسگر یکپارچه حفظ می‌کرد، اما در اغلب موارد به یک سطح خازنی بدل شد که تنها وظیفه‌اش خواندن رد انگشت بود.

 این نوآوری به کاربر اجازه می‌داد تا با یک حرکت سریع و یکپارچه، نمایشگر را روشن و قفل دستگاه را باز کند. اگرچه امنیت آن حسگرهای اولیه با معیارهای امروزی قابل قیاس نبود، اما بی‌شک سرآغازی بر یک تحول مهم بود.

گذار به نوار ناوبری مجازی

نقطه‌ی عطف تاریخ ناوبری اندروید، با معرفی اندروید ۴.۰ (Ice Cream Sandwich) رقم خورد. در این نسخه بود که اندروید برای اولین بار به‌طور کامل از دکمه‌های ناوبری مجازی استقبال کرد. آن دکمه‌های همیشه‌حاضر، جایگاه فیزیکی یا خازنی خود را بر روی حاشیه‌ی دستگاه ترک کرده و به بخشی پویا از نرم‌افزار نمایشگر تبدیل شدند. این تغییر، نه‌تنها امکان انطباق دکمه‌ها با محتوای صفحه را فراهم کرد، بلکه زمینه‌ساز گذاری بنیادین به سوی تجربه‌ی نرم‌افزارمحور امروزی شد.

گرچه شاید برخی هنوز دلتنگ حس نوستالژیک فشردن دکمه‌های فیزیکی باشند، اما تردیدی نیست که نوار ناوبری مجازی انعطاف‌پذیری به مراتب بیشتری به ارمغان می‌آورد. این رویکرد جدید مزایای چشمگیری به همراه داشت: امکان تعبیه‌ی نمایشگرهای بزرگ‌تر در بدنه‌هایی با ابعاد سابق، تجربه‌ی تمام‌صفحه‌ی محتوای بصری و بازی‌ها، و گشودن راه برای سفارشی‌سازی‌های گسترده توسط سازندگان. حتی به کاربران این قدرت داده شد تا ظاهر دکمه‌ها را به سلیقه‌ی خود تغییر دهند.

دکمه‌ی بازگشت: جدال میان چپ و راست

تا مدت‌ها، چیدمان دکمه‌های ناوبری فاقد یک استاندارد مشخص بود و آرایش آن‌ها اغلب از نسلی به نسل دیگر دستخوش تغییر می‌شد. سرانجام، این استاندارد نانوشته شکل گرفت که دکمه‌ی «بازگشت» در سمت راست نوار ناوبری جای گیرد؛ جایگاهی که برای کاربران راست‌دست و استفاده با یک دست، چندان مطلوب نبود.

در یک اقدام هوشمندانه، اندروید با انتقال دکمه‌ی «بازگشت» به سمت چپ، یک بهبود ارگونومیک جزئی اما تأثیرگذار را رقم زد. با این حال، این منطق طراحی مورد پذیرش همگان قرار نگرفت. این مقاومت تا به امروز نیز ادامه دارد، تا جایی که دارندگان گوشی‌های سامسونگ گلکسی همچنان با چیدمان پیش‌فرضی مواجه می‌شوند که در آن دکمه‌ی بازگشت در سمت راست قرار دارد که میراثی منحصربه‌فرد از گذشته‌ی این شرکت است. 

دوران گذار ناموفق: ناوبری کپسولی

با عرضه‌ی اندروید ۹ (Pie)، زمخت‌ترین و نامأنوس‌ترین فصل در تاریخ ناوبری اندروید آغاز شد. در دورانی که اپل با حذف کامل دکمه‌ها به استقبال ژست‌های حرکتی رفته بود، گوگل با معرفی یک سیستم دوگانه، پاسخی نامطمئن به این تحول داد: یک نوار کپسولی‌شکل برای ژست‌های حرکتی در کنار دکمه‌ی «بازگشت» که همچنان پابرجا بود.

این رویکرد، تلاشی ناشیانه برای ایجاد پلی میان دکمه‌های سنتی و آینده‌ی تماماً مبتنی بر ژست‌های حرکتی بود. این سیستم ناوبریِ دوگانه و گیج‌کننده هرگز نتوانست محبوبیتی کسب کند و به‌جز گوشی‌های سری پیکسل، توسط سازندگان دیگر نادیده گرفته شد و در نهایت، به سرعت به تاریخ پیوست.

عصر جدید: سیطره‌ی بی‌چون‌وچرای ژست‌های حرکتی

سرانجام با معرفی اندروید ۱۰، گوگل با حرکتی قاطع، به‌طور کامل به پارادایم ناوبری مبتنی بر ژست‌های حرکتی پیوست. در این پارادایم نوین، دکمه‌ی «بازگشت» برای همیشه حذف گردید و تمام مسئولیت ناوبری به یک نوار باریک و مینیمال در لبه‌ی پایینی نمایشگر سپرده شد. بدین ترتیب، سواپ کردن جایگزین ضربات لمسی شد و مفهوم نوار ناوبری سنتی به کلی منسوخ گردید. این اقدام جسورانه، با یکپارچه‌سازی و بهینه‌سازی رابط کاربری، فضایی وسیع‌تر برای محتوا فراهم آورد و تجربه‌ای عمیقاً فراگیر را برای کاربر به ارمغان آورد.

البته، این تغییر بنیادین در ابتدا با استقبال گرمی مواجه نشد. طبیعتاً، گذار از دکمه‌های ملموس به ژست‌های انتزاعی، نیازمند دوره‌ای از یادگیری و سازگاری بود؛ چالشی که به‌ویژه برای کاربران کمترآشنا با فناوری، محسوس‌تر بود. به همین دلیل، برخی از تولیدکنندگان بزرگ، با پیشگامی سامسونگ، گزینه‌ی بازگشت به نوار ناوبری سه‌دکمه‌ای کلاسیک را به عنوان یک انتخاب برای کاربران خود حفظ کرده‌اند. با این همه، مسیر حرکت فناوری روشن است: آینده از آنِ ناوبری مبتنی بر ژست‌های حرکتی است و بازگشتی به گذشته متصور نیست.