فرود کاوشگر چین در سمت تاریک ماه می‌تواند آغازگر یک رقابت فضایی دیگر باشد

با فرود کاوشگر چین بر سطح ماه در دوم ژانویه، چین به سومین کشوری تبدیل شد که این سیاره را فتح کرده است. اما نکته مهم آن است که آن‌ها نخستین کسانی هستند که به نیمه دوردست ماه، موسوم به سمت تاریک ماه، دست یافته‌اند. دستیابی به نیمه دوردست ماه از نظر فنی دستاورد بزرگی به حساب می‌آید، کاری که نه آمریکا و نه روسیه تاکنون دست به انجام آن نزده‌اند.

این کاوشگر، موسوم به Chang’e 4، سمبل رشد برنامه‌های فضایی چین و دستاوردهای این کشور است که برای این کشور و روابط آن‌ها در میان قدرت‌های بزرگ جهانی نقش پراهمیتی دارد. پیامدهای این اتفاق، با توجه به رقابت‌های جهانی ترامپ در حوزه‌های مختلف از جمله اکتشافات فضایی، مطمئنا تا آمریکا هم کشیده خواهد شد.

در گذشته یکی از محرک‌های اصلی آمریکا در حوزه سیاست‌گذاری فضایی رقابت با روسیه، خصوصا در دوره جنگ سرد، بود. اگر موفقیت‌های چین ادامه‌دار باشد، آیا آمریکا دوباره وارد رقابتی فضایی خواهد شد؟

دستاوردهای فضایی چین

چین هم درست مثل آمریکا و روسیه، فعالیت‌های فضایی خود را همزمان با توسعه موشک‌های بالستیک در دهه ۱۹۵۰ آغاز کرد. اگرچه این کشور کمک‌های زیادی از طرف شوروی سابق دریافت می‌کرد، ولی آن‌ها عمده برنامه‌های فضایی خود را به تنهایی توسعه دادند. بدین ترتیب بستر چنین فعالیت‌هایی سال‌ها پیش از شروع سیاست «گامی بزرگ رو به جلو» و «انقلاب فرهنگی» مائو زدونگ پایه‌گذاری شد.

چینی‌ها اولین ماهواره خود را در سال ۱۹۷۰ پرتاب کردند. پس از این اتفاق، برنامه پرتاب اولین فضاپیمای سرنشین‌دار این کشور به حالت تعلیق درآمد تا بر کاربردهای تجاری این ماهواره تمرکز شود.

در سال ۱۹۷۸، دِنگ شیائوپینگ ضمن طراحی سیاست‌های فضایی چین متذکر شد که آن‌ها، به عنوان یک کشور در حال توسعه، در رقابت‌های فضایی شرکت نخواهند کرد. در عوض، فعالیت‌های آن‌ها بر ماهواره‌ها و تجهیزاتی نظیر وسایل ارتباطی، سنجش از راه دور و هواشناسی معطوف شد.

این بدان معنا نبود که چینی‌ها از اهمیت فعالیت‌های فضایی در افزایش توان قدرت‌های جهانی آگاه نبودند. آن‌ها در سال ۱۹۹۲ به این نتیجه رسیدند که داشتن یک ایستگاه فضایی می‌تواند چه تاثیری بر پرستیژ کشورها در قرن بیست و یکم داشته باشد.

به این ترتیب، برنامه پرتاب اولین فضاپیمای حامل انسان دوباره از سر گرفته شد و به تولید فضاپیمای شنزو منجر گردید. اولین فضانورد چینی به نام یانگ لیوی توانست در سال ۲۰۰۳ به فضا برود. در مجموع، از طریق شش ماموریت شنزو، ۱۲ فضانورد چینی به مدار پایینی زمین رفتند و ۲ تن از آن‌ها وارد نخستین ایستگاه فضایی چین، موسوم به تیانگونگ-۱ شدند.

چینی‌ها علاوه بر پرتاب فضاپیماهای سرنشین‌دار، به انجام عملیات‌های علمی مثل Chang’e 4 هم مشغول شدند. اولین ماموریت قمری این کشور Chang’e 1 نام داشت که توانست در اکتبر ۲۰۰۷ یک بار دور ماه بچرخد. در ماموریت دیگری، یک سطح‌نورد چینی در سال ۲۰۱۳ بر روی ماه فرود آمد. از برنامه‌های آتی چین می‌توان به احداث یک ایستگاه فضایی جدید، احداث پایگاهی بر روی ماه، و احتمالا نمونه‌برداری از سیاره مریخ اشاره کرد.

آیا یک رقابت فضایی دیگر در راه است؟

مهم‌ترین ویژگی برنامه‌های فضایی چین، خصوصا در مقایسه با برنامه‌های نخست آمریکایی‌ها و روس‌ها، آهسته و پیوسته بودن آن است. با توجه به محرمانگی خاصی که بسیاری از جوانب برنامه‌های فضایی چین را در بر گرفته، توانمندی‌های واقعی آن‌ها مشخص نیست. اما این برنامه‌ها به احتمال زیاد مشابه همتایان آمریکایی و روسی آن‌هاست.

این کشور از نظر قابلیت‌های نظامی هم نشان داده که توانایی‌های قابل ملاحظه‌ای دارد. آن‌ها در سال ۲۰۱۷، در آزمایشی ضد-ماهواره‌ای، با استفاده از موشک‌های زمین به هوا اقدام به نابودی یک ماهواره هواشناسی ازکارافتاده کردند.

این آزمایش هرچند موفقیت‌آمیز بود، اما ابری از مخروبه‌های مداری ایجاد کرد که همچنان باعث تهدید سایر ماهواره‌هاست. خطرات وجود این مخروبه‌ها برای ماهواره‌ها و انسان‌ها به خوبی در فیلم «جاذبه» (Gravity) به تصویر کشیده شده است. وزارت دفاع چین در گزارشی در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد که برنامه‌های فضایی-نظامی چین همچنان با سرعت در حال رشد و گسترش است.

با این حال، علی‌رغم توانایی‌های فضایی آمریکا، این کشور برخلاف سایر کشورها، هنوز به خاطر نگرانی‌های مربوط به امنیت ملی وارد همکاری مناسبی با چین نشده است. در واقع، قانونی به تاریخ ۲۰۱۱ ارتباط رسمی مقامات آمریکایی با مقامات چینی در حوزه فضایی را منع می‌کند. آیا این اتفاق نشانه دیگری مبنی بر رقابت فضایی میان آمریکا و چین است؟

پاسخ این سوال هم آری است و هم نه. برخی از مقامات آمریکایی مثل اسکات پِیس، معاون اجرایی شورای ملی فضایی ایالات متحده، ضمن رعایت احتیاط نسبت به همکاری‌های احتمالی با این کشور خوشبین هستند و نشانه‌ای مبنی بر آغاز رقابت فضایی مشاهده نمی‌کنند.

مدیر ناسا، جیم برایدنستاین، به تازگی در کنفرانس بین‌المللی فضانوردان در کشور آلمان با رئیس برنامه فضایی چین دیدار و درباره حوزه‌هایی که امکان همکاری مشترک چین و آمریکا در آن وجود دارد با یکدیگر صحبت کردند.

با این حال، حضور فزاینده ارتش در فضا می‌تواند آتش رقابت را تحریک کند. دولت ترامپ یک بار از تهدید چین و روسیه برای تحکیم موضع خود به منظور ایجاد یک شاخه نظامی مستقل و جدید به نام Space Force استفاده کرده بود.

به هر جهت، توانایی‌های فضایی چین دارد به سطحی می‌رسد که بر فرهنگ عامه اثر می‌گذارد. برای مثال، در رمان و فیلم «مریخی» (The Martian) می‌بینیم که ناسا از همتایان چینی خود می‌خواهد که به کمک فضانورد آن‌ها بروند.

همان طور که اولین رقابت فضایی باعث دستیابی به پیشرفت‌های مهمی در حوزه تکنولوژی شد، این رقابت و اکتشافات فضایی در سطح جهانی هم می‌تواند به افزایش آگاهی درباره جهانی منجر شود که همه ما در آن زندگی می‌کنیم. بنابراین همه پیامدهای این دست از رقابت‌های فضایی لزوما بد و منفی نیست.