لنز سریع و سرعت لنز چیست؟

لنز سریع چیست و سرعت لنز یعنی چه؟

به لنزهایی که میزان گشودگی روزنه‌ی دیافراگم‌‌شان از حدود معینی فراتر است، «لنز سریع» می‌گویند. پس بر همین مبنا، لنزی که روزنه‌ی دیافراگمش بیشتر باز می‌شود، لنز سریع‌تری است. شاید موضوع کمی بغرنج به‌نظر برسد و بپرسید، روزنه دیافراگم با سرعت لنز چه ارتباطی دارد؟ با ادامه مطلب، همراه باشید.  

قبلا در مقاله «مثلث نوردهی» توضیح دادیم که دوربین‌ها برای تامین نور عکس، سه ابزار یا قابلیت مهم دارند که اگر درست تنظیم شوند، می‌توانند همه یا بخشی از نور موردنیاز عکس‌ را تامین کنند. آن سه قابلیت چنین هستند:

• روزنه دیافراگم
• سرعت شاتر
• حساسیت به نور (ایزو)

در این‌جا دو مورد نخست، یعنی روزنه دیافراگم و سرعت شاتر مورد بحث ما است. گفتیم که روزنه‌ی دیافراگم شبیه مردمک چشم است که بسته به نور محیط باز یا بسته می‌شود. انسان وقتی به محیط تاریک قدم می‌گذارد، مردمک چشمش گشادتر می‌شود تا نور بیشتری دریافت کند و شخص، اطرافش را بهتر ببیند. بالعکس، با افزایش نور محیط، مردمک نسبتا تنگ‌تر‌ می‌شود. همچنین گفتیم شاتر دوربین مثل پلک چشم است که وقتی بسته است، انسان جایی را نمی‌بیند. در دوربین‌های فیلم‌خور یا قدیمی، شاتر پرده‌ تیره‌رنگی بود که مثل پلک، جلوی فیلم عکاسی را می‌‌گرفت. هربار که عکس می‌گرفتید، شاتر موقتاً از مقابل فیلم کنار می‌رفت تا نور صحنه مقابل، روی فیلم ثبت شود. در دوربین‌های دیجیتال عملکرد شاتر به‌صورت الکترونیکی شبیه‌سازی شده است، بدین‌ترتیب که حسگر تصویر موقتاً روشن می‌شود، عکس را ثبت می‌کند و سپس دوباره خاموش می‌شود.

آیا به ارتباط این‌دو یعنی روزنه دیافراگم و شاتر پی بردید؟ وقتی روزنه‌ دیافراگم را زیاد باز کنید، مقدار نور بیشتری به حسگر می‌تابد، پس می‌توانید سرعت شاتر را افزایش دهید تا حسگر مدت کوتاه‌تری نور ببیند، زیرا اگر چنین نکنید، عکس‌تان بیش از حد نورانی و نتیجتاً سفید (اصطلاحا overexpose) می‌شود. پس برای این‌که عکس به‌اندازه کافی نور ببیند، معمولا رابطه بین میزان گشودگی روزنه دیافراگم و سرعت شاتر را چنین در نظر می‌گیریم:

• هرچه دیافراگم را بیشتر باز کنید، معمولا می‌توانید سرعت شاتر را به‌همان نسبت افزایش دهید.
• هرچه دیافراگم را تنگ‌تر کنید، معمولا باید سرعت شاتر را کاهش دهید تا کمبود نوردهی را جبران کنید.

پس: قاعدتاً هرچه روزنه دیافراگم لنز گشوده‌تر باشد، نور بیشتری از آن به حسگر یا فیلم عکاسی می‌تابد و درنتیجه، عکاس می‌تواند سرعت شاتر را افزایش دهد. درنتیجه، هرچه حداکثر گشودگی روزنه دیافراگم یک لنز بیشتر باشد، آن لنز اصطلاحا سریع‌تر است، زیرا به عکاس اجازه می‌دهد تا سریع‌تر شاتر بزند. لنزهای خیلی سریع، لنزهایی هستند که روزنه دیافراگم‌ آن‌ها بیشتر از لنزهای هم‌رده‌شان باز می‌شود و نسبتا گران‌قیمت‌ترند.

جای دریچه یا روزنه دیافراگم و حسگر تصویر کجاست؟

دیافراگم بخشی از لنز است، اما حسگر تصویر در انتهای دوربین جای دارد. وقتی دکمه ثبت عکس را می‌فشاریم، نور ابتدا از روزنه دیافراگم لنز عبور می‌کند و سپس به حسگر (یا فیلم عکاسی) می‌تابد. سرعت شاتر را هرقدر که تنظیم کرده باشید، نور همان‌ مدت به حسگر می‌تابد. مثلا اگر سرعت شاتر روی 1/100 (یک‌صدم) ثانیه تنظیم شده باشد، حسگر فقط مدت 1/100 ثانیه روشن می‌ماند و نور جذب می‌کند و سپس بلافاصله خاموش می‌شود. هرچه مدت زمان مذکور کمتر باشد اصطلاحا می‌گوییم سرعت شاتر بیشتر است. مثلا 1/100 ثانیه طبیعتا سریع‌تر از 1/50 ثانیه است.

رابطه عدد دیافراگم با قطر دیافراگم

قطر روزنه دیافراگم را با عدد دیافراگم یا اصطلاحا f-number نشان می‌دهند، مثلا: f/2.8 یا f/5.6. بزرگی عدد دیافراگم با میزان گشودگی آن نسبت عکس دارد، یعنی هرچه عدد دیافراگم کوچکتر باشد یعنی روزنه دیافراگم بازتر است و هرچه عدد مذکور بزرگتر باشد یعنی روزنه دیافراگم تنگ‌تر است (تصویر 1). لنزها دیافراگم متغیری دارند تا عکاس بسته به نیاز خود بتواند آن‌را تغییر دهد.

معمولا در بخش مشخصات لنزها کمترین عدد دیافراگم هر لنز را درج می‌کنند. کمترین عدد دیافراگم مهم است چون سرعت لنز را نشان می‌دهد.

برای مثال تصویر 2 را ببینید. عددی که دورش چارگوش آبی کشیده‌ایم، کمترین عدد دیافراگم لنز است که بیشترین میزان گشودگی روزنه دیافراگم لنز و به عبارتی، سرعت لنز را مشخص می‌کند. این‌جا عبارت مذکور 1:1.4 است که همان f/1.4 است؛ یعنی روزنه‌ی دیافراگم لنز حداکثر تا f/1.4 باز می‌شود.

پس اگر می‌خواهید سرعت لنز را دریابید، به کمترین عدد دیافراگم بنگرید. حالا برای مثال تصویر 3 را ببینید که دو لنز را کنار هم نشان می‌دهد. هر دو لنز فاصله کانونی یکسانی دارند (28 میلی‌متر) اما عدد دیافراگم آن‌ها متفاوت است. حداکثر گشودگی روزنه دیافراگم برای لنز سمت چپ f/1.4 و برای لنز سمت راست f/1.8 است. پس لنز سمت چپ اصطلاحا سریع‌تر است.

عدد دیافراگم لنزهای سریع چند است؟

به نوع لنز بستگی دارد. لنزهایی که فاصله کانونی کمتری دارند (عموماً لنزهای واید و استاندارد)، روزنه دیافراگم را بیشتر باز می‌کنند. اما هرچه فاصله کانونی لنز افزایش یابد (عموماً لنزهای تله‌فوتو)، میزان گشودگی روزنه دیافراگم نیز محدودتر می‌شود. بطور کلی، لنزهایی که عدد دیافراگم‌شان f/1 تا f/2.8 است، لنزهای سریع محسوب می‌شوند.

لنز سریع چه مزایایی دارد؟

لنز سریع دست‌کم دو مزیت مهم دارد که پس از اشاره به آن‌دو درباره‌شان بیشتر توضیح می‌دهیم:

• امکان افزایش سرعت شاتر
• کاهش بیش‌ازپیش‌ِ عمق میدان

مزیت لنز سریع: امکان افزایش سرعت شاتر

گفتیم که هرچه دیافراگم لنز را بیشتر باز کنید، به همان نسبت می‌توانید سرعت شاتر را افزایش دهید. افزایش سرعت شاتر چند مزیت دارد از جمله، با افزایش سرعت شاتر می‌توانید عناصر متحرک را تثبیت یا اصطلاحا منجمد (freeze) کنید. مثلا عکس 4 را بنگرید. مرغ مگس‌خوار چنان سریع بال می‌زند که چشم ما حرکت بال‌هایش را تشخیص نمی‌دهد و لذا بال‌های پرنده ‌را مثل شبحی محو می‌بیند.

اما اگر سرعت شاتر دوربین را آن‌قدر بالا ببرید که بر سرعت بال زدن پرنده پیشی بگیرد، می‌توانید عکسی شبیه عکس 5 ثبت کنید تا بال‌های پرنده اصطلاحا تثبیت و بوضوح دیده ‌شود. عکاسانی که مایلند عناصر متحرک  سریع را در عکس تثبیت کنند، قدر لنزهای سریع را می‌دانند، زیرا هرچه سرعت لنز بیشتر باشد یعنی هرچه دیافراگم آن‌ بیشتر باز شود، عکاس به‌همان نسبت می‌تواند سرعت شاتر را افزایش دهد و حرکت‌های سریع‌تری را تثبیت کنند.

توجه داشته باشیم که در نقطه مقابل، کاهش سرعت شاتر نیز کارکردهای خاص خود را دارد. بعضی از جلوه‌های بصری را فقط زمانی می‌توان ایجاد کرد که سرعت شاتر باندازه کافی کاهش یابد.

کاهش بیش‌ازپیشِ عمق میدان

به ناحیه وضوح عکس، عمق میدان می‌گوییم. ‌بخش‌هایی از عکس که وضوح کامل دارند، داخل عمق میدان هستند و بخش‌هایی که مات یا اصطلاحا بوکه هستند، بیرون عمق میدان قرار دارند.

هرچه روزنه دیافراگم را تنگ‌تر کنید، عمق میدان بیشتر می‌شود. بالعکس، هرچه روزنه دیافراگم را بازتر کنید، عمق میدان کاهش می‌یابد. پس اگر می‌خواهید تمام چشم‌انداز مقابل کاملا واضح باشد، باید عدد دیافراگم را تا جایی که لازم است بالاتر ببرید تا روزنه دیافراگم تنگ‌تر شود. اما اگر می‌خواهید بخشی از عکس واضح و ناحیه‌ی جلو و یا پشت آن مات باشد، باید دیافراگم را باندازه کافی باز کنید. پس نتیجه می‌گیریم با لنزهای بسیار سریع می‌توان عکس‌هایی گرفت که عمق میدان‌ بسیار کمتری دارند. برای مثال، عکس 6 را بنگرید. گرفتن چنین عکسی با دیافراگم بسته ممکن نیست. هرچه لنز سریع‌تر باشد، یعنی روزنه دیافراگمش بیشتر باز شود، بخش کوچکتر و گزیده‌تری از صحنه را داخل ناحیه فوکوس جای می‌دهد و باقی قسمت‌ها را تار می‌کند. با چنین روشی موضوع اصلی عکس را بهتر می‌توانید مورد تاکید قرار دهید.

سرعت لنز در لنزهای زوم چگونه است؟

لنزها را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد: یکی لنز با فاصله کانونی ثابت (prime lens) و دیگری لنز با فاصله کانونی متغیر یا اصطلاحا زوم (zoom lens). در لنزهای زوم، هرچه فاصله کانونی افزایش یابد، مقدار گشودگی روزنه دیافراگم محدودتر می‌شود. به‌همین سبب وقتی مشخصات لنزهای زوم را می‌خوانید معمولا علاوه بر دامنه فاصله کانونی متغیر، دامنه دیافراگم متغیرِ لنز نیز درج می‌شود. برای مثال، تصویر 7 را ببینید. ویژگی‌های لنز مذکور چنین است:

AF-S DX NIKKOR 16-80mm  f/2.8-4E ED VR

در این‌جا عبارات رنگی مدنظر ما هستند. عبارت آبی، بازه‌ی فاصله کانونی لنز را نشان می‌دهد که از 16 میلی‌متر تا 80 میلی‌متر تغییرپذیر است. عبارت نارنجی، دامنه‌ی تغییرِ دیافراگم را نشان می‌دهد که از 2.8 تا 4 تغییر می‌کند.

دقت کنید، اگر فاصله کانونی لنز را روی 16 میلی‌متر تنظیم کنید، روزنه دیافراگم تا حداکثر میزان خود یعنی f/2.8 باز می‌شود. اما هرچه فاصله کانونی را افزایش دهید، میزان گشودگی دیافراگم محدودتر می‌شود تا جایی که اگر فاصله کانونی لنز روی حد نهایی یعنی  80 میلی‌متر تنظیم شود، دیافراگم نهایتا تا f/4 باز می‌شود، نه بیشتر.

خلاصه: لنز سریع و سرعت لنز چیست؟ 

گفتیم که هرچه روزنه دیافراگم لنزی بیشتر باز شود، آن لنز اصطلاحا سریع‌تر است. پس، سرعت لنز با سرعت فوکوس لنز ارتباطی ندارد، بلکه به حداکثر گشودگی روزنه دیافراگم لنز مربوط است. با بازتر شدن روزنه دیافراگم نور بیشتری به حسگر می‌تابد. نتیجتاً عکاس می‌تواند در صورت لزوم، سرعت شاتر را افزایش دهد.

• مثلث نوردهی در عکاسی چیست: آشنایی با دیافراگم، شاتر و حساسیت به نور (ایزو)
• عکاسی بوکه چیست و چگونه است؟
• انواع لنزهای عکاسی از نظر فاصله کانونی
• عکاسی دقیق 1: کاربرد فیلترهای رنگی در عکاسی سیاه‌ و سفید
• عکاسی دقیق 2: اهمیت و مزایای سه‌پایه دوربین عکاسی
• نگاهی به فیلترهای عکاسی و تاثیر آن‌ها بر عکس‌