انواع لنزهای عکاسی از نظر فاصله کانونی

آشنایی با انواع لنزهای عکاسی از نظر فاصله کانونی

دوربین‌ها اعم از دوربین‌های عکاسی و فیلم‌برداری، عدسی‌ها یا لنزهای مختلفی دارند. یکی از شاخص‌های مهم برای دسته‌بندی لنزها فاصله کانونی آن‌هاست. هر لنز بسته به فاصله کانونی خود، زاویه و گستره دید متفاوتی فراهم می‌کند. در ادامه با برخی از رایج‌ترین و مهم‌ترین لنزهای عکاسی آشنا می‌شویم.

• لنز عادی یا نرمال
• لنز واید
• لنز تله‌فوتو
• لنز چشم ماهی
• لنز ماکرو

با اینکه گوشی‌های هوشمند رفته‌رفته به دوربین‌های پیشرفته‌تری مجهز می‌شوند، چرا هنوز هم عکاسان خرید دوربین‌های بزرگ و پرهزینه‌ را ترجیح می‌دهند؟ یکی از مهم‌ترین مزایای دوربین‌های عکاسی، لنزهای قابل تعویض آن‌هاست. لذا عکاس می‌تواند بسته به نیاز خود لنزهای متفاوتی را روی دوربین ببندد و با آن‌ها عکاسی کند (البته لنز برخی از دوربین‌های عکاسی، ثابت یعنی تعویض‌ناپذیر است).

عدسی یا لنز دوربین چیست

عدسی یا لنز، نور را متمرکز می‌کند تا تصویرِ چشم‌اندازِ مقابلِ دوربین، روی فیلم عکاسی یا روی حسگر دیجیتال تشکیل شود. لنز دوربین در چگونگی نمایش منظره مقابله نقش مهمی دارد. اگر سه نوع لنز با سه فاصله کانونی متفاوت را روی منظره ثابتی تنظیم کنید، هر کدام‌شان زاویه یا گستره‌ی دید متفاوتی به شما خواهدداد.

لنزها را براساس فاصله کانونی‌ (focal length) آن‌ها دسته‌بندی می‌کنند که برحسب میلی‌متر درجه‌بندی می‌شود. به فاصله بین مرکز نوری لنز و حسگر یا فیلم دوربین در حالت فوکوس، فاصله کانونی آن لنز می‌گویند.

توجه داشته باشیم که تصاویر این مقاله را با دوربین فول‌فریم یعنی با دوربینی ثبت کرده‌اند که ابعاد حسگرش حدود 24 در 36 میلی‌متر است. به حسگرهای کوچکتر از آن (مثلا APS-C یا میکرو چهارسوم)، اصطلاحا حسگر کراپ می‌گویند که تمام نماها را به همان نسبت نزدیک‌تر یا اصطلاحا زوم‌شده‌تر نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، اگر لنز یکسانی را روی دوربین فول‌فریم و روی دوربین کراپ ببندید، زاویه دید آن‌ها با هم فرق می‌کند. این مورد به موضوع مقاله ما ارتباطی ندارد، پس وارد جزییاتش نمی‌شویم. سراغ موضوع اصلی مقاله می‌رویم: آشنایی با انواع لنز از نظر فاصله کانونی آن‌ها.

لنز عادی یا نرمال

زاویه دید لنزهای عادی یا نرمال (normal lens) شبیه زاویه دید چشم انسان است. پس وقتی با لنز نرمال از منظره مقابل عکس می‌گیرید، گویی از دید انسان به اصل آن منظره می‌نگرید. به لنز نرمال، لنز استاندارد هم می‌گویند. بسیاری از عکاس‌ها با این‌نوع لنز عکاسی می‌کنند زیرا پرسپکتیو صحنه را تغییر نمی‌دهد و در آن اغراق نمی‌کند و ضمنا در بسیاری از حوزه‌ها پاسخگو است.

فاصله کانونی لنز نرمال بسته به قطر حسگر تصویر دوربین‌تان تعیین می‌شود. اگر دوربین شما فول‌فریم یعنی ابعاد حسگر آن 24 در 36 میلی‌متر باشد، قطر حسگر حدود 43 میلی‌متر خواهدبود. پس لنزی که فاصله کانونی آن 43 میلی‌متر باشد، روی دوربین فول‌فریم، لنز نرمال محسوب می‌شود. اما در کل، لنزهای حدوداً 50 میلی‌متری حتی روی دوربین‌های فول‌فریم لنز نرمال محسوب می‌شوند.

لنزهای نرمال در حوزه‌های گوناگونی به‌کار می‌روند؛ از عکاسی مجالس و عکاسی خانوادگی گرفته تا عکاسی از چشم‌اندازهای طبیعی و حتی مناظر شهری در نور کم.

لنز واید

لنز واید (wide lens) زاویه دید گسترده‌تری دارد و در پرسپکتیو صحنه اغراق می‌کند و آن‌را تغییر می‌دهد. با کمی اغماض می‌توان گفت لنزهایی که فاصله کانونی آن‌ها کمتر از 50 میلی‌متر باشد، لنز واید محسوب می‌شوند و هرچه فاصله کانونی لنز کمتر باشد زاویه دید آن گسترده‌تر خواهدبود.

اگر عکاس بخواهد ناحیه گسترده‌‌تری از چشم‌انداز مقابل را در قاب عکس خود بگنجاند معمولا از لنز واید بهره می‌برد. لذا لنزهای واید برای عکاسی از مناظر طبیعی، تاسیسات بزرگ صنعتی و نیز برای عکاسی در مکان‌های کوچک و محدود گزینه مناسبی هستند.

قاعده بر این است که هرچه به صحنه مقابل نزدیک‌تر می‌شویم، چارچوب دید ما بسته‌تر می‌شود. برای مثال گل‌های باغچه را در نظر بگیرید؛ بدیهی است که هرچه به باغچه نزدیک‌تر می‌شوید، قاب‌ عکس‌تان بسته‌تر می‌شود و گل‌های کمتری درون قاب جا می‌گیرند. حالا اگر بخواهید به باغچه نزدیک شوید و در عین حال، گل‌های بیشتری را درون قاب‌ داشته باشید، چاره کارتان استفاده از لنز واید است. 

محدوده لنزهای واید در دوربین‌های قطع فول‌فریم، معمولا از 10 میلی‌متر شروع و به 35 میلی‌متر ختم می‌شود. هرچه فاصله کانونی لنز کمتر باشد، زاویه دید لنز گسترده‌تر خواهدبود. توجه داشته باشید که لنزهای واید در پرسپکتیو اغراق و چارچوب تصویر را خم می‌کنند. هرچه لنز وایدتر باشد، خمش چارچوب و اغراق در پرسپکتیو بیشتر خواهدبود. البته ویژگی مذکور الزاما بد نیست؛ اتفاقا گاهی عکاس‌ها به‌عمد می‌خواهند تا در پرسپکتیو صحنه اغراق کنند. اما اگر آن‌را نخواهند، می‌توانند با کمک نرم‌افزارهای ویرایشگر مثل فوتوشاپ اصلاحش ‌کنند.

به لنزهایی که فاصله کانونی آنها کمتر از 16 میلی‌متر است، لنزهای اولتراواید (ultra-wide) نیز می‌گویند. 

لنز تله‌فوتو

لنز تله‌فوتو (telephoto lens) برعکس لنز واید، برای بزرگ‌نمایی و نزدیک شدن به موضوع عکاسی به‌کار می‌رود. لنزهای تله‌فوتو در عکاسی ورزشی و حیات وحش بسیار کاربرد دارند. طبیعی است که عکاس نمی‌تواند به جانوران وحشی و یا به پرندگانی که در آسمان پرواز می‌کنند، نزدیک شود. در چنین واقعی با کمک لنز تله‌فوتو، به موضوع نزدیک می‌شود. در دوربین‌های قطع استاندارد، لنزهایی که فاصله کانونی آن‌ها بیش از 70 میلی‌متر باشد، معمولا لنز تله‌فوتو محسوب می‌شوند. هرچه فاصله کانونی لنز بیشتر باشد، یعنی قدرت بزرگ‌نمایی بیشتری دارد.

لنزهای تله‌ی 80 میلی‌متری معمولا در عکاسی پرتره کاربرد دارند. اما برای عکاسی حیات وحش می‌توان لنزهای 200 میلی‌متری و بیش از آن‌را به‌کار برد.

به لنزهایی که فاصله کانونی آنها بیش از 200 میلی‌متری باشد، اَبَرتله‌فوتو (super telephoto) نیز می‌گویند.

لنز چشم ماهی

چشم ماهی (fisheye lens) از لنزهای واید رایج نیز «وایدتر» است! فاصله کانونی این لنزها معمولا کمتر از 10 میلی‌متر است و بعضی از آن‌ها 2 میلی‌متری یا حتی 1 میلی‌متری هستند. لنزهای چشم ماهی پرسپکتیو بسیار اغراق‌آمیزی دارند و چشم‌انداز مقابل را تقریباً یا تماماً کروی نشان می‌دهند.

لنز ماکرو؟

شاید بهتر باشد که به‌جای «لنز ماکرو»، عبارت «عکاسی ماکرو» را به‌کار ببریم. به عکاسی از موضوعات ریز جهت بزرگ نشان دادن آن‌ها عکاسی ماکرو می‌گویند. عکاسی نزدیک از گل‌ها، حشره‌ها و بافت اجسام مختلف همگی عکاسی ماکرو محسوب می‌شوند. آیا برای عکاسی ماکرو حتما لنز تله‌فوتو لازم است (چون گفتیم که کار لنزهای تله‌فوتو بزرگ‌نمایی است)؟ نه الزاما؛ حتی با لنز عادی 50 میلی‌متری نیز می‌توان به موضوع نزدیک شد و از آن، عکسِ ماکرو گرفت. درصورت مراجعه به منابع مختلف احتمالا خواهید دید که برای تعیین فاصله کانونی لنزهای ماکرو معیار ثابتی وجود ندارد. مثلا ممکن است لنزهای نرمال تا تله‌فوتو 200 میلی‌متری را لنز ماکرو محسوب کنند.

تفاوت لنز ثابت و لنز زوم

در این‌جا لازم است به شاخص دیگری نیز در دسته‌بندی لنزها اشاره کنیم و آن تغییرپذیری یا تغییرناپذیری فاصله کانونی لنز است.

به لنزهایی که فاصله کانونی ثابتی دارند، لنز ثابت (prime lens) و به لنزهایی که فاصله کانونی متغیر دارند، لنز زوم (zoom lens) می‌گویند. پس مثلا، لنزی که فاصله کانونی آن 85 میلی‌متر باشد، لنز تله‌فوتو ثابت است اما لنز 200-70 میلی‌متری، لنز تله‌فوتو زوم محسوب می‌شود، بدین معنا که کاربر می‌تواند فاصله کانونی آن‌را از 70 میلی‌متر تا 200 میلی‌متر تغییر دهد.

لنزهای ثابت، سبک‌تر و کوچکترند؛ ضمنا حداکثر درجه گشودگی دیافراگم آن‌ها بیشتر است و نتیجتاً در شرایط کم‌نور قدرت نوردهی بیشتری دارند. هرچه دیافراگم گشوده‌تر باشد، به‌همان نسبت می‌توانید سرعت شاتر را افزایش دهید. ضمنا لنزهای ثابت یا پرایم ساختار ساده‌تر و عدسی‌های کمتری دارند. درنتیجه، نور با واسطه و پراکنش کمتری به حسگر یا فیلم می‌رسد و به‌همین سبب لنزهای ثابت معمولا کیفیت تصویر بهتری دارند.

در سوی دیگر، لنزهای زوم فاصله کانونی متغیر دارند و هم‌زمان کار چند لنز را انجام می‌‌دهند. مثلا لنز 200-18 میلی‌متری عملا هم لنز واید، هم لنز نرمال و هم لنز تله‌فوتو است. عکاس در موقعیت‌های مختلف با پیچاندن حلقه مخصوص می‌تواند لنز را روی فاصله کانونی مدنظرش تنظیم کند. لنزهای زوم سنگین‌تر و بزرگترند و ساختار پیچیده‌تری دارند، زیرا در لنزهای زوم چندین نوع عدسی متفاوت کنار هم قرار دارند. پس نور برای رسیدن به فیلم یا حسگر باید از عدسی‌های بیشتری عبور و پراکنش بیشتری را تجربه کند. همین موضوع تا حدی سبب افت کیفیت تصاویر می‌شود. البته جنس و کیفیت تراش عدسی‌ها نیز در تعیین کیفیت لنز نقش مهمی دارد. در کل، لنزهای زوم امروزه کاربرد زیادی دارند و بسیاری از آن‌ها تصاویر باکیفیتی ارائه می‌دهند.

جمع‌بندی: کاربرد انواع لنزهای عکاسی از حیث فاصله کانونی

با انواع لنزهای عکاسی از نظر فاصله کانونی آشنا شدیم. هر عکاس بسته به نیاز و هدفی که دارد لنز موردنیازش را انتخاب می‌کند. برای مثال اگر می‌خواهید نمایی وسیع از چشم‌انداز مقابل را در عکس‌تان ثبت کنید، لنز واید را برمی‌گزینید. برای عکس‌های خانوادگی یا عکاسی از رویدادهای روزمره، لنز استاندارد یا نرمال (35 الی 50 میلی‌متری) انتخاب مناسبی است، زیرا گستره دید آن تقریبا شبیه گستره دید چشم‌ انسان است. اما برای عکاسی از موضوعاتی که می‌خواهید اما نمی‌‌توانید به‌آن‌ها نزدیک شوید، می‌توانید لنز تله‌فوتو را برگزینید.

• مثلث نوردهی در عکاسی چیست: آشنایی با دیافراگم، شاتر و حساسیت به نور (ایزو)
• نگاهی به فیلترهای عکاسی و تاثیر آن‌ها بر عکس‌
• عکاسی دقیق 1: کاربرد فیلترهای رنگی در عکاسی سیاه‌ و سفید
• عکاسی دقیق 2: اهمیت و مزایای سه‌پایه دوربین عکاسی