دانستنی‌های دوچرخه: از دوچرخه‌های بی‌پدال تا برقی

دانستنی‌های دوچرخه: دوچرخه‌ پدالی وسیله‌ای نقلیه با سازوکار حرکتی مکانیکی است، یعنی دوچرخه‌سوار برای به‌حرکت درآوردن دوچرخه از پدال و زنجیر و میل‌لنگ دوار بهره می‌برد و از برق و بنزین و هر نوع سوخت این‌چنینی دیگری بی‌نیاز است. به‌همین سبب دوچرخه‌های پدالی مستقیما آلودگی زیست‌محیطی ایجاد نمی‌کنند. اما این وسیله به‌ظاهر ساده نیز مانند بسیاری از اختراعات دیگر، مسیر پرفراز و نشیبی پیموده است. در حال حاضر، دوچرخه‌های برقی را می‌توان آخرین تحول بزرگ در صنعت دوچرخه‌سازی دانست. با این‌که دوچرخه‌ها وسیله نقلیه غیرآلاینده‌ای هستند و با محیط‌زیست سازگارترند، اما دوچرخه‌سواری مستلزم قوانین جدی و دقیقی است. برای مثال، ایجاد مسیرهای مخصوص دوچرخه‌سواری در خیابان‌ها و اجباری کردن استفاده از کلاه ایمنی برای دوچرخه‌سواران تنها برخی از اقدامات ضروری در این‌ باره محسوب می‌شوند. این مطلب، دانستنی‌هایی درباره دوچرخه و نگاهی کوتاه به تاریخچه دوچرخه‌ است.

دوچرخه‌های اولیه پدال نداشتند

در سال 1817 کارل فون درایس آلمانی، وسیله نقلیه‌ای ساخت که دو چرخ داشت. این وسیله پدال نداشت؛ دوچرخه‌سوار باید با پا زدن به زمین دوچرخه را پیش می‌بُرد و بعد از آن‌که دوچرخه به سرعت مطلوب رسید، پای خود را از زمین برمی‌داشت و مسافتی را طی می‌کرد و سپس این فرآیند تکرار می‌شد. این وسیله در آلمانی Laufmachine نام گرفت به‌معنای ماشینی که با دویدن حرکت می‌کند. دوچرخه بی‌پدال به‌سرعت در اروپا رواج یافت و در انگلیسی velocipede نام گرفت که از ترکیب دو واژه velox یعنی سریع و pede یعنی پا ساخته شده بود. واژه bicycle چندین سال‌ بعد در انگلیسی متداول شد. دوچرخه بی‌پدال مدتی بعد با دوچرخه‌های پدالی اولیه جایگزین شد.

ساخت نخستین دوچرخه‌های پدالی

نخستین دوچرخه‌های پدالی حوالی دهه 1860 سربرآوردند. پیر میشو، پیر لالمنت و برادران الیویه مخترعانی فرانسوی بودند که در تکامل دوچرخه‌های پدالی نقش مهمی داشتند. دوچرخه‌های جدید با به‌کارگیری پدال، زنجیر و میل‌لنگ دوّار پیش می‌رفتند. نخستین دوچرخه‌های پدالی در مقیاس انبوه در شرکت میشو تولید شدند. دوچرخه‌های پدالی اولیه، لاستیک نداشتند، تمام قسمت‌های‌شان از چوب ساخته شده و دور چرخ‌ها از آهن بود. به‌آن دوچرخه‌ها استخوان‌لرزان یا boneshaker می‌گفتند چون راندن‌شان سخت بود. نخستین مخترعانی که ایده دوچرخه‌های امروزی را در سر پروردند، نجار یا گاری‌ساز بودند.

اختراع دوچرخه برقی

دوچرخه‌‌های برقی اواخر قرن 19 میلادی سربرآوردند. ظاهرا نخستین دوچرخه برقی اختراع «هوزیا لیبِی» بود که در سال 1897 ثبت شد. این دوچرخه با دو موتور برقی کار می‌کرد. اما دوچرخه‌های برقی تا سال‌ها به فراموشی سپرده شدند تا این‌که حدود یک سده بعد یعنی در دهه 1990 با استقبال شرکت‌های تولیدی و مردم مواجه شدند. اوایل دهه 2000 میلادی نیز دو شرکت بزرگ ژاپنی یاماها و پاناسونیک تولید انبوه دوچرخه‌های برقی برای بازارهای جهانی را آغاز کردند.

دانستنی‌هایی درباره دوچرخه‌های قدیمی

• اولین دوچرخه‌ جهت عرضه تجاری که در سال 1868 در پاریس فروش رفت 80 کیلوگرم وزن داشت.
• یکی از معروف‌ترین دوچرخه‌های اولیه، Penny-farthing نام داشت. چرخ جلوی این دوچرخه‌ها بسیار بزرگ‌تر از چرخ عقب بود و از نام دو سکه بزرگ و کوچک انگلیسی گرفته شده بود. شاید بتوان این دوچرخه‌ها را در فارسی فیل‌وفنجان نامید.
• اولین دوچرخه‌‌ای که پیش‌ران آن روی چرخ جلو تعبیه شده بود توسط مک‌میلان که یک نجار اسکاتلندی بود ساخته شد.
• یکی از مهم‌ترین کشف‌ها در تاریخ صنعت دوچرخه‌، لاستیک بادی یا اصطلاحا پنوماتیک بود که در سال 1887 توسط جان بوید دانلوپ اختراع شد.

دانستنی‌هایی درباره وضعیت امروز دوچرخه‌

• سالانه بیش از 100 میلیون دستگاه دوچرخه در دنیا تولید می‌شود.
• نخستین دوچرخه بیش از 100 سال پیش وارد چین شد. چین امروزه بیش از نیم میلیارد دوچرخه دارد که 50 درصد کل دوچرخه‌های فعلی موجود در دنیا را شامل می‌شود. ضمنا تعداد دوچرخه‌های برقی در چین بیش از 120 میلیون دستگاه برآورد می‌شود.
• حداکثر سرعت ثبت‌شده فعلی برای دوچرخه در سطح هموار 133.75 کیلومتر در ساعت است.
• استفاده از دوچرخه برای سفرهای درون‌شهری سالانه از مصرف بیش از 900 میلیون لیتر بنزین در دنیا جلوگیری می‌کند.
• هزینه سالانه نگهداری دوچرخه 20 برابر کمتر از هزینه سالانه نگهداری یک خودرو است.
• در فضای پارک یک خودرو می‌توان 6 تا 20 دوچرخه پارک کرد.
• دوچرخه‌سواری خطر سکته و حملات قلبی را کاهش می‌دهد.
• برخی دوچرخه‌ها بیش از یک صندلی دارند. بسیاری از آن‌ها دو ترکه و برخی از آن‌ها چند ترکه هستند. رکورددار این نوع، دوچرخه‌ای حدوداً 20 متری است که 35 صندلی و 35 جفت پدال دارد.
• بیش از 90 درصد سفرهایی که با دوچرخه انجام می‌شود کمتر از 15 کیلومتر است.
• شانزده کیلومتر دوچرخه‌سواری در روز 360 کیلوکالری انرژی می‌سوزاند و از انتشار 5 کیلوگرم دی‌اکسید کربن ناشی از دود خودروها در هوا جلوگیری می‌کند.
• نخستین شخصی که دنیا را با دوچرخه دور زد فرد، بیرچ‌مور نام داشت. او حدود 7600 کیلومتر را با دوچرخه و حدود 4500 کیلومتر را با قایق پیمود و 7 جفت لاستیک مصرف کرد.
• با انرژی و منابع موردنیاز برای ساخت یک دستگاه خودرو می‌توان حدود 100 دستگاه دوچرخه ساخت.
• کلاه ایمنی مخصوص دوچرخه‌سواری خطر جراحت سر در اثر سوانح را تا 85 درصد کاهش می‌دهد.