ترموستات خودرو چیست: عملکرد، عیب‌یابی و تعویض ترموستات خودرو

موتور خودرو همین‌که روشن می‌‌شود، طبیعتا گرما تولید می‌کند و پس از مدتی رانندگی، دمای آن بیش از پیش افزایش می‌یابد. وقتی هم که خاموش شود، به‌مرور خنک می‌شود. موتور در حال کار اگر زیادی گرم شود یا برعکس، به‌اندازه کافی گرم نشود، آسیب می‌بیند. لذا دمای آن همیشه باید در حد مطلوب و مجاز تنظیم شود. کار تنظیم دمای موتور بر عهده ترموستات خودرو است.

ترموستات خودرو چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟

ترموستات سوپاپی است که دمای مایع خنک‌کننده (مخلوط آب و ضدیخ) را می‌سنجد و بر همین اساس زمان انتقال آن به موتور یا از موتور به رادیاتور را تنظیم می‌کند. اگر مایع خنک‌کننده به‌اندازه کافی داغ شده باشد، ترموستات راه باز می‌کند تا مایع خنک‌کننده به رادیاتور برود و گرمایی را که از موتور جذب کرده است، به‌‌کمک رادیاتور دفع کند. اما اگر مایع خنک‌کننده به‌اندازه کافی داغ نشده باشد، ترموستات راه آن به‌سمت رادیاتور را می‌بندد تا مایع خنک‌کننده از طریق گذرگاه دیگری دوباره به موتور بازگردد و با چرخش در اجزای موتور گرمای آن را جذب کند. با این کار، دمای موتور همیشه در حد مجاز و مطلوب باقی می‌ماند. در دل ترموستات، محفظه مسی کوچکی وجود دارد که حاوی موم و قطعه‌ای فلزی به‌شکل گلوله است. با داغ شدن ترموستات، موم نیز داغ و منبسط می‌شود و با فشردن پیستونی فنری، راه مایع خنک‌کننده را باز می‌کند. این بخش ترموستات ستون فقرات سامانه خنک‌کننده خودرو قلمداد می‌شود. برای آشنایی بیشتر با عملکرد ترموستات بهتر است با سامانه خنک‌کننده موتور نیز آشنا شویم.

نقش ترموستات در سامانه خنک‌کننده خودرو

موتور خودرو همیشه باید در محدوده دمای مجاز و بهینه کار کند (190 تا 220 درجه سانتی‌گراد). اگر موتور خودرو زیادی گرم شود، بلافاصله عملکرد آن مختل شده و یا آسیب می‌بیند. به همین سبب، از مایع خنک‌کننده خودرو استفاده می‌شود تا دمای موتور را در حد مطلوب نگه دارد. وقتی موتور داغ می‌شود، ترموستات به مایع خنک‌کننده اجازه می‌دهد تا درون موتور جریان یابد و موتور را خنک کند. وقتی مایع خنک‌کننده گرمای موتور را به‌اندازه کافی جذب کرد، با اجازه ترموستات روانه رادیاتور می‌شود تا گرمای جذب شده را دفع کند و سپس مجددا به موتور بازگردد.

نقش ترموستات در گرم کردن موتور خودرو

کار ترموستات این است که موتور خودرو را هر چه زودتر به دمای کار ایده‌آل برساند. به همین جهت، تا وقتی که دمای موتور در حال کار به حد ایده‌آل نرسیده است، ترموستات راه مایع خنک‌کننده را می‌بندد. این یکی از ویژگی‌های مهم ترموستات است که کارایی موتور خودرو را به حداکثر می‌رساند؛ ضمن این‌که میزان انتشار مواد شیمیایی مضر و نیز روند فرسایش ناخواسته موتور را کاهش می‌دهد.

رایج‌ترین مشکلات مربوط به ترموستات خودرو

ترموستات خودرو زودبه‌زود خراب نمی‌شود، اما ممکن است گاهی ایراد پیدا کند. یکی از ابتدایی‌ترین نشانه‌های نقص ترموستات این است که وقتی موتور را روشن می‌کنید، خیلی زود داغ ‌می‌کند. بسیاری از مشکلات مربوط به ترموستات معمولا به یکی از این دو علت رخ می‌دهد: دریچه ترموستات یا مدام باز می‌ماند و یا مدام بسته.

مشکل باز ماندن دائمی دریچه ترموستات

اگر دریچه ترموستات مدام باز بماند، مایع خنک‌کننده بیش از حد لازم وارد موتور می‌شود و دمای موتور را به‌شدت کاهش می‌‌دهد. کاهش بیش از حد دما، موتور خودرو را فرسوده می‌کند. اگر خیلی طول می‌کشد تا موتور خودروی‌تان گرم شود، ممکن است علتش باز ماندن دریچه ترموستات باشد.

مشکل بسته ماندن دائمی دریچه ترموستات

اگر برعکس حالت اول، ترموستات مدام بسته بماند، راه مایع خنک‌کننده را سد می‌کند و درنتیجه موتور زیادی گرم می‌شود. گرم شدن بیش از حد موتور به آن آسیب‌های جدی وارد می‌کند.

علت نامنظم بودن دمای موتور

علاوه بر ترموستات خودرو، ممکن است عوامل دیگری نیز در کاهش یا افزایش بی‌قاعده دمای موتور موثر باشند. برخی از رایج‌ترین این عوامل عبارتند از:

• مسدود شدن رادیاتور یا معیوب بودن پروانه خنک‌کننده آن
• نشتی در سامانه خنک‌کننده موتور
• کاهش سطح مایع خنک‌کننده در مخزن مربوطه
• معیوب بودن پمپ آب یا تسمه پمپ آب
• معیوب بودن شیلنگ رادیاتور

نحوه بررسی ترموستات خودرو

1. تا وقتی موتور و رادیاتور به اندازه کافی سرد نشده‌‌اند، به ترموستات دست نزنید چون به‌شدت داغ است.   
2. درپوش موتور (کاپوت) را بالا بزنید. شیلنگ فوقانی رادیاتور را که سمت موتور می‌رود دنبال کنید تا به ترموستات برسید.  
3. جهت بررسی ترموستات خودرو درپوش رادیاتور را بردارید. برای شروع، موتور را چند دقیقه‌ای روشن کنید. دور دریچه ورودی رادیاتور را بنگرید تا دریابید آیا مایع‌ خنک‌کننده جاری است یا نه. اگر مایع خنک‌کننده جاری بود، بدین معناست که دریچه ترموستات باز مانده است. در این‌ مواقع اغلب باید ترموستات را عوض کنید تا مشکل حل شود.
4. اگر با بررسی رادیاتور متوجه شدید که مایع خنک‌کننده جریان نمی‌یابد، کمی صبر کنید تا موتور گرم‌تر شود و به دمای کار برسد. اگر عقربه دماسنج موتور جلو می‌رود و مایع خنک‌کننده هنوز جاری نشده است، بدین معناست که دریچه ترموستات بسته مانده است و باز نمی‌شود.

نحوه تعویض ترموستات خودرو

راهنمای کلی نحوه تعویض ترموستات خودرو در صورت بروز مشکل چنین است:

1. باز پیش از بررسی موتور و رادیاتور ابتدا مطمئن شوید که به‌اندازه کافی خنک شده‌اند.
2. گیره نگهدارنده شیلنگ رادیاتور را بیرون بکشید تا شیلنگ از آن جدا شود.  
3. ‌پارچه‌‌ای دم دست‌تان باشد زیرا ممکن است مایع خنک‌کننده از شیلنگ به بیرون تراوش کند.
4. پیچ‌های نگهدارنده ترموستات را شل کنید. ترموستات کهنه را بیرون بیاورید.
5. درزگیرهای (واشرهای) دور شیلنگ را از آن جدا کنید. همه را با پارچه تمیز خشک، پاک کنید.
6. ترموستات جدید را در جای خود نصب کنید. اگر سطح مایع خنک‌کننده در مخزن پایین رفته است، می‌توانید کمی مایع خنک‌کننده به آن اضافه کنید. در پایان، همه آن چیزهایی را که جدا کرده بودید، اعم از پیچ‌ها، شیلنگ و گیره نگهدارنده شیلنگ رادیاتور دوباره ببندید.
7. برای اطمینان از این‌که همه چیز درست سر جای خود نصب شده است، موتور را روشن کنید و ببینید که آیا به‌مرور گرم می‌شود و به دمای کار مطلوب خود می‌رسد یا نه.
8. اگر در بررسی اولیه‌تان متوجه مشکلی نشدید، برای آزمایش خودرو با آن رانندگی کنید. هنگام رانندگی با ترموستات جدید، همیشه دماسنج موتور خودرو را تحت نظر داشته باشید تا مطمئن شوید همه چیز پایدار و عادی است.

خلاصه

اگر موتور خودرو حین رانندگی بیش از حد گرم یا بیش از حد خنک شود، کارایی آن کاهش یافته یا آسیب می‌بیند. در این‌صورت موتور خودرو درست کار نمی‌کند، فرسوده می‌شود، و مواد مضر به هوا می‌پراکند. برای حل این مشکل، ترموستات خودرو دمای کار موتور را همواره در حالت بهینه و مجاز نگه می‌دارد. ترموستات خودرو جریان مایع خنک‌کننده را مدیریت می‌کند تا موتور در محدوده دمای مجاز کار کند.