استاد لطفعلی عسگرزاده، معروف به لطفی زاده، بنیانگذار منطق فازی، در 96 سالگی دار فانی را وداع گفت.
او که از چهرههای شهیر ریاضیات، هوش مصنوعی، مهندسی و نظریه علوم سامانهها به شمار میرفت، 16 شهریور در شهر برکلی کالیفرنیا چشم از جهان فروبست.
استاد عسگرزاده در 15 بهمن 1299 در شهر باکو متولد شد. پدر او اصالتا از اهالی اردبیل و مادر وی روس بود. استاد، تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود آغاز کرد اما قحطی و دشواریهای ناشی از سیاستهای ناگوار استالین آنها را واداشت به ایران مهاجرت کنند. وی ده ساله بود که به تهران آمد و تحصیلات خود را در دبیرستان البرز ادامه داد. پس از کسب رتبه دوم آزمونهای ورودی دانشگاه تهران، تحصیلات خود را در رشته مهندسی برق به پایان برد. برای ادامه تحصیل راهی آمریکا شد و کارشناسی ارشد مهندسی برق را از موسسه فناوری ماساچوست دریافت کرد. او سپس درجه دکتری خود را از دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک اخذ کرد و یک دهه در همان دانشگاه مشغول تدریس شد.
نقطه اوج زندگی علمی استاد عسگرزاده، طرح نظریه مجموعههای فازی (Fuzzy Sets) و منطق فازی (Fuzzy Logic) بود که دنیای هوش مصنوعی را دگرگون کرد.
ایشان طی زندگی پربار خود به اخذ جوایز و افتخارات متعددی نائل آمد، از جمله:
- دریافت مدال ریچارد همینگ از موسسه بینالمللی مهندسان برق و الکترونیک (IEEE)
- مدال افتخار موسسه بینالمللی مهندسان برق و الکترونیک به پاس پیشگامی در توسعه منطق فازی
- جایزه آلن نیوول از انجمن ماشینهای رایانشی
- جایزه مشارکتهای برجسته از کنسرسیوم هوش وب کانادا
- عضویت در تالار مشاهیر انجمن و موزه هاینز نیکدورف آلمان
- عضویت در تالار مشاهیر هوش مصنوعی انجمن بینالمللی مهندسان برق و الکترونیک به پاس تلاش در حوزه رایانش نرم، منطق فازی و نظریه شبکههای عصبی
- جایزه پیشگامان موسسه BBVA در حوزه فناوریهای اطلاعات و ارتباطات از اسپانیا
منطق فازی و مجموعههای فازی چیست؟
منطق فازی با پشت سر گذاشتن منطق صفر و یک دیجیتال، دنیای ریاضیات و علوم رایانش را وارد مرحله جدیدی کرد. در منطق دیجیتال، یک گزاره یا صفر است و یا یک؛ یا درست است یا نادرست؛ یا ممکن است و یا غیرممکن. اما منطق فازی نشان داد که واقعیتهای جهان از دید انسان، ساختار نسبی و پیچیدهتری دارند.
برای مثال، ما میزان خوبی فیلمی را که در سینما تماشا کردهایم با چه سنجه و معیاری توضیح میدهیم؟ سرما و گرما را بر چه اساسی از هم تفکیک میکنیم؟ آیا میتوانیم عدد خاصی را نام ببریم و کمتر از آن را سرد و بیشتر از آن را گرم بنامیم؟
به شکل زیر توجه کنید. در این شکل طیفی از رنگهای سرخ تا نارنجی به چشم میخورد. آیا میتوانید در مرکز این طیف، دستتان را روی نقطه خاصی بگذارید و با قطعیت بگویید که قرمز در آنجا خاتمه مییابد و نارنجی از آنجا آغاز میشود؟
واقعیت این است که نقاط مرکز تصویر را، هم میتوان سرخ به حساب آورد و هم نارنجی، اما درجه سرخ یا نارنجی بودن هر نقطه با نقطه مجاور خود تفاوت دارد.
در اینجا مجموعههای فازی به کمکمان میآیند. کافی است دو مجموعه با نام مثلا «مجموعه سرخ» و «مجموعه نارنجی» در نظر بگیرید و هر نقطه از این طیف را همزمان به عضویت هر دو مجموعه درآورید. نقاطی که سرخی آنها بیشتر است، در «مجموعه سرخ» وزن بیشتری دارند و برعکس، وزن آنها در مجموعه نارنجی کمتر است. در مقابل، نقاطی که به نارنجی مایلترند در «مجموعه نارنجی» وزن بیشتر و در «مجموعه سرخ» وزن کمتری دارند.
کاربرد منطق فازی فقط به چند مورد معدود محدود نیست. انسان سردی و گرمی، کوچکی و بزرگی، کندی و تندی و بسیاری دیگر از واقعیتها و پدیدههای جهان را به همین شکل تحلیل میکند. این شکل از اندیشه و تحلیل، همان چیزی بود که هوش مصنوعی برای پیشرفت خود به آن نیاز داشت؛ تا جایی که امروزه اگر منطق فازی را از هوش مصنوعی بگیریم، تنها شبحی از آن باقی میماند.
در پایان، بار دیگر یاد استاد را گرامی میداریم و از خدای متعال برای ایشان آمرزش و آرامش آرزو میکنیم.